Tarih Terimi Olarak Saban:
Toprağı kazarak alt üst etmeye, tarlayı ekilebilecek duruma getirmeye yarayan demir bir ucu bulunan ve çift süren hayvanlarca çekilen bir tarım aracı.

Tarlayı ekilir duruma getirmek yani toprağı sürmek için kullanılan ilkel alettir.

Günümüzde sabanın yerine bu aletin çok geliştirilmiş olanı ve pulluk adı verileni kullanılmaktadır. İsveç’te Litsbely bölgesinde bir mağaranın içinde bulunan duvar resimleri, ilkel insanın kullandığı ilk aletlerden birinin saban olduğunu gösterir. İnsanlar sabanı icat ettikten sonra göçebeliğe son verdiler.

Saban uzun süre basit bir alet olmaktan ileri götürülemedi. Sabanı geliştiren Romalılar oldu. Alete demirden bir bıçak taktılar ve iki tekerlekli küçük bir arabaya bağladılar. Saban bundan sonra pek fazla değişikliğe uğramadı. Sabanla toprağı sürmekten amaç, toprağın altını üstüne getirerek havalanmasını sağlamaktır. iyi sürülmüş bir toprak, hem havayı, hem de yağmur sularını yeter derecede derinlere gönderebilir. Böylece tarla da sürülmemiş bir topraktan daha çok ürün verir. M.Ö. 5 ve 6. yüzyıllara uzanıldığında sabanın en eski çeşitlerine Mezopotamya’da rastlarız.

İlk sabanlar taş veya ağaçtan yapılmış olup, itmek veya çekmekle insanlar tarafından kullanılırdı. Eski Mısırlılar bu durumu biraz daha geliştirdiler. Esirleri, sabana benzer aletlerin önüne geçirerek çektirirler ve toprağı sürdürürlerdi. Daha sonraki yıllarda hayvanlara bağlanarak çekilen sabanlar yapıldı. Bu ilerleme ve gelişme içerisinde Eski Romalılar da toprağı süren kısmı, bıçağı demirden olan saban yapmayı başardılar.

Daha önceki asırlarda, Asya’da istifade edilen sabanların, tarihi kaynaklarda, 6 ve 7. yüzyıllarda Orta Avrupa’da kullanılmaya başlanıldığı yazılmaktadır. İnsanlar ancak, sabanın gelişmesinden sonra gerektiği gibi tarım yapmaya başlamışlardır. Tarih bilginleri insan topluluklarını sabanı icat ettikleri andan beri göçebeliğe son vermiş olarak kabul ederler. Çünkü avcılık, hayvancılık göçebe bir hayat sürülmesini gerektirir, tarla ekip biçen insanlar ise belli bir yere yerleşmek, orada uygarlık kurmak imkanını bulurlar.

İlk insanlar sürülen toprağın daha çok ürün verdiğini anladıktan sonra ellerine geçirdikleri ucu kıvrık büyük, kalın bir dal parçasıyla toprağı iyice karıştırırlar, tohumlan bunun üzerine ekerlerdi. Yalnız, bu hem çok uzun sürüyor, hem de çok yorucu oluyordu. Eski Mısırlılar sabanlarını kölelere çektirirlerdi. Eski Yunanlılar bu iş için öküzlerden faydalandılar. Böylece, daha kısa zamanda, daha geniş bir alan sürülebiliyordu. Sabana demirden bir bıçak takmayı ilk düşünenler Romalılar oldu.

Eldeki kaynaklar Orta Avrupa’da ilk sabanın VI. yüzyılda kullanıldığını göstermektedir. Zamanla sabanlar gelişti. Daha derin kazan, toprağı tersine çeviren büyük sabanlar yapıldı. Son yüzyılda da sabanlar traktörlerle çekilmeye başlandı. Saban burnu, sabanın uç kısmında bulunan demirin keskin ucudur. Saban kayışı, sabanı boyunduruğa bağlayan kayıştır. Saban oku, kayışla boyunduruğa bağlanan uzun ve üzerinde de delikler bulunan kısımdır.

Saban demiri, toprağa giren sabanın uç kısmında bulunan üçgen şeklindeki demirdir. Saban kulağı, toprağı alt üst eden kısımdır. Saban zıvanası (halkası), boyunduruğun saban okuna bağlanmasını sağlayan halkadır. Saban ökçesi, saban demirinin hemen arkasında bulunan ve toprağın iki yana açılmasını sağlayan kısımdır. Saban tarağı, Saban kütüğüyle okunun birbirine bağlanmasını sağlayan ağaç parçasıdır.

Günümüzde ileri tarım usulleri uygulanan ülkelerde tarlaları sürmekte traktörlerle çekilen pulluklar kullanılıyor. Pulluklar, sürülecek toprağın derinliğine, genişliğine göre ayarlanabilen modern sabanlardır.

Basit, ilkel bir sabandır. Toprağın altını gereği kadar üstüne getirmediği gibi fazla derine de gitmez. Yurdumuzda karasaban bugün de kullanılmaktadır. Yalnız, tarımın makinalaştırılmasına çalışılmakta, böylece karasabanın yerini yavaş yavaş modern pulluklar almaktadır. Pullukla sürülen toprak hem birkaç sıra halinde kazılır, hem de ters tarafı yukarıya çıkartılmış olur. Havadaki azot böylece toprağı daha fazla ürün verecek hale getirir.

1. Tarlayı ekilir duruma getirmek için çift süren hayvanların koşulduğu demir uçlu tarım aracı.

[Saban] n. plough, plow, cultivator, grubber